فطریه به چه کسانی تعلق میگیرد؟

زکات فطریه به چه کسانی تعلق میگیرد؟

فطریه یا زکات فطره یکی از واجبات مالی در دین اسلام است که با فرا رسیدن عید فطر بر برخی از افراد واجب می‌شود. این زکات، که از فروع دین به شمار می‌رود، به منظور پاکسازی روحی و جسمی روزه‌داران و کمک به نیازمندان جامعه اسلامی وضع شده است. در این مقاله به بررسی اینکه فطریه به چه کسانی تعلق می‌گیرد و احکام مرتبط با آن پرداخته خواهد شد.

فطریه چیست؟

فطریه زکاتی است که هر فرد مسلمان با داشتن شرایط خاص باید برای خود و کسانی که نان‌خور او محسوب می‌شوند، پرداخت کند. مقدار آن معمولاً معادل سه کیلوگرم (یک صاع) از قوت غالب منطقه، مانند گندم، برنج، جو، خرما یا کشمش، یا مبلغ نقدی معادل آن تعیین می‌شود. هدف از پرداخت فطریه، تأمین نیازهای اولیه فقرا در روز عید فطر و تکمیل عبادت روزه‌داری ماه رمضان است. امام صادق (ع) در این باره فرموده‌اند: «تکمیل روزه به پرداخت زکات یعنی فطره است، همچنان که صلوات بر پیامبر (ص) کمال نماز است.»

شرایط تعلق فطریه

فطریه بر کسانی واجب می‌شود که در شب عید فطر (قبل از غروب آفتاب) شرایط زیر را داشته باشند:

بلوغ: فرد باید به سن تکلیف رسیده باشد. بنابراین، کودکان نابالغ مشمول این زکات نمی‌شوند، مگر اینکه نان‌خور فرد بالغی باشند که فطریه آن‌ها را پرداخت می‌کند.
عقل: فرد باید عاقل باشد و دیوانگان از این تکلیف معاف هستند.
هوشیاری: کسی که در حالت بیهوشی دائم باشد، مشمول این حکم نمی‌شود.
تمکن مالی (غنی بودن): فرد نباید فقیر باشد، یعنی باید توانایی تأمین مخارج سالانه خود و خانواده‌اش را داشته باشد. فقیر کسی است که هزینه‌های زندگی‌اش از درآمدش بیشتر باشد و نتواند معیشت خود را تأمین کند.
آزادی: بنده یا برده مشمول پرداخت فطریه نیست، هرچند این مورد در زمان کنونی کمتر مصداق دارد.
اگر فردی پیش از غروب شب عید فطر به این شرایط دست یابد (مثلاً کودکی بالغ شود یا فقیری ثروتمند گردد)، پرداخت فطریه بر او واجب است. اما اگر این شرایط پس از غروب یا ظهر روز عید فطر حاصل شود، وجوب فطریه منتفی است.

فطریه چه کسانی را شامل می‌شود؟

فطریه نه تنها بر خود فرد واجب است، بلکه او موظف است برای تمام کسانی که عرفاً نان‌خور او محسوب می‌شوند نیز فطریه پرداخت کند. نان‌خور به کسی گفته می‌شود که مخارجش بر عهده فرد است، چه این وابستگی دائمی باشد و چه موقت. این افراد شامل موارد زیر می‌شوند:

خانواده: همسر، فرزندان (چه کوچک باشند و چه بزرگ)، و والدینی که تحت تکفل فرد هستند.
مهمان: اگر مهمانی پیش از غروب شب عید فطر وارد خانه فرد شود و نان‌خور او محسوب گردد (مثلاً شام شب عید را با او بخورد)، فطریه‌اش بر عهده میزبان است. اما اگر پس از غروب وارد شود، بنابر احتیاط، فطریه‌اش بر عهده خودش است یا باید با توافق پرداخت شود.
افراد تحت تکفل: مانند کارگران یا خدمتکارانی که مخارجشان بر عهده فرد است، اگر عرفاً نان‌خور او باشند.
نوزادان: فطریه نوزادی که پیش از غروب شب عید متولد شود، بر عهده سرپرست است. اما اگر پس از غروب به دنیا آید، وجوب آن محل بحث است و برخی مراجع احتیاط را توصیه می‌کنند.

نکته قابل توجه این است که نان‌خور بودن صرفاً به معنای وابستگی مالی نیست؛ بلکه عرف جامعه در این مورد ملاک است. برای مثال، اگر فردی فقط افطار شب عید را میهمان شخص دیگری باشد، فطریه‌اش بر عهده خودش باقی می‌ماند، مگر اینکه به طور کامل نان‌خور میزبان محسوب شود.

چه کسانی از پرداخت فطریه معاف هستند؟

فقرا: کسانی که توانایی مالی ندارند و نمی‌توانند مخارج سالانه خود و خانواده‌شان را تأمین کنند، از پرداخت فطریه معاف هستند. با این حال، اگر فردی فقیر باشد اما سه کیلوگرم قوت غالب یا معادل آن را داشته باشد، مستحب است که آن را به عنوان فطریه پرداخت کند.
نان‌خور دیگران: کسی که تحت تکفل شخص دیگری است و مخارجش توسط او تأمین می‌شود، خود ملزم به پرداخت فطریه نیست؛ بلکه فطریه‌اش بر عهده سرپرستش است.
سربازان و زندانیان: اگر دولت مخارج سربازان یا زندانیان را تأمین کند، فطریه بر عهده دولت نیست و در صورت دارا بودن شرایط، خودشان باید آن را بپردازند.
احکام خاص مرتبط با سادات
در مورد سادات (کسانی که از نسل هاشم بن عبدمناف هستند)، احکام خاصی وجود دارد:

فرد غیرسید نمی‌تواند فطریه خود یا نان‌خورانش را به سادات فقیر بدهد، حتی اگر نان‌خور او سید باشد.
فرد سید می‌تواند فطریه خود و نان‌خورانش (چه سید باشند و چه نباشند) را به فقیر سید یا غیرسید پرداخت کند.
اگر زنی غیرسید با مردی سید ازدواج کند و نان‌خور او باشد، فطریه‌اش توسط شوهرش به سادات فقیر پرداخت می‌شود. اما اگر مرد غیرسید باشد و همسرش سید، فطریه زن به غیرسید داده می‌شود.
زمان پرداخت فطریه
وقت پرداخت فطریه از غروب شب عید فطر آغاز می‌شود و تا ظهر روز عید ادامه دارد. بنابر نظر برخی مراجع، مانند آیت‌الله سیستانی، اگر فرد نماز عید را می‌خواند، بهتر است فطریه را پیش از نماز پرداخت کند؛ اما اگر نماز نمی‌خواند، می‌تواند تا ظهر روز عید تأخیر بیندازد. در صورت عدم پرداخت در این بازه، فرد باید آن را جدا کرده و هرچه زودتر به مستحق برساند.

نتیجه‌گیری

فطریه به کسانی تعلق می‌گیرد که در شب عید فطر بالغ، عاقل، هوشیار، آزاد و دارای تمکن مالی باشند. این افراد موظفند برای خود و تمام نان‌خورانشان، اعم از خانواده، مهمانان موقت، یا افراد تحت تکفل، فطریه پرداخت کنند. این واجب دینی، علاوه بر کمک به فقرا، نشانه‌ای از همبستگی اجتماعی در اسلام است و روزه‌داران را از هرگونه نقص در عبادتشان پاک می‌کند. با توجه به تفاوت نظرات مراجع تقلید در جزئیات، بهتر است هر فرد به فتوای مرجع تقلید خود عمل کند تا این فریضه به درستی ادا شود.

اگر می خواهید بدانید رابطه زناشویی در شب قدر چه حکمی دارد کلیک کنید.