چرا خوردن شیرینی باعث پوسیدگی دندان میشود؟
نقش قند در پوسیدگی دندان
پشیرینیجات، از جمله شکلات، آبنبات، کیک، و نوشیدنیهای قندی، حاوی قندهای سادهای مانند ساکاروز، گلوکز و فروکتوز هستند. این قندها منبع غذایی اصلی برای باکتریهای موجود در دهان، بهویژه استرپتوکوک موتانس و لاکتوباسیلوس، محسوب میشوند. این باکتریها با تجزیه قندها اسید تولید میکنند که به مینای دندان، یعنی لایه سخت و محافظ خارجی دندان، آسیب میرساند.
وقتی مواد قندی روی دندانها باقی میمانند، باکتریها پلاک دندانی (لایهای چسبناک از باکتریها و بزاق) تشکیل میدهند. اسید تولیدشده توسط پلاک بهتدریج مواد معدنی مینای دندان را حل کرده و باعث فرسایش آن میشود. این فرآیند، که بهعنوان دمینرالیزاسیون شناخته میشود، در صورت ادامه یافتن، منجر به ایجاد حفرههای کوچک در سطح دندان میشود که نقطه شروع پوسیدگی است.
مکانیسم ایجاد پوسیدگی
تشکیل پلاک دندانی: پلاک دندانی به دلیل تجمع باکتریها و باقیمانده مواد غذایی، بهویژه قندها، روی سطح دندانها شکل میگیرد. این پلاک به دندانها میچسبد و بهسختی با شستشوی معمولی دهان پاک میشود.
تولید اسید: باکتریهای موجود در پلاک، قندها را به اسیدهای مضر تبدیل میکنند. این اسیدها به مینای دندان حمله کرده و لایه محافظ آن را ضعیف میکنند. اگر این روند متوقف نشود، مینا بهتدریج از بین میرود و عاج دندان (لایه حساستر زیر مینا) در معرض محیط دهان قرار میگیرد.
ایجاد حفره: با ادامه فرسایش مینا، حفرههای کوچک در دندان ایجاد میشوند. این حفرهها به باکتریها و اسیدها اجازه میدهند به لایههای عمیقتر دندان نفوذ کنند و به عاج و حتی پالپ دندان (بخش مرکزی حاوی اعصاب و عروق خونی) برسند. این مرحله معمولاً با حساسیت یا درد هنگام خوردن مواد شیرین، سرد یا گرم همراه است.
پیشرفت پوسیدگی: اگر پوسیدگی درمان نشود، میتواند به عفونت پالپ دندان منجر شود که در موارد شدید نیاز به درمان ریشه (عصبکشی) یا حتی کشیدن دندان دارد.
چرا شیرینیهای چسبناک خطرناکتر هستند؟
شیرینیهای چسبناک مانند تافی، پاستیل، و آبنباتهای نرم به دلیل خاصیت چسبندگیشان مدت بیشتری روی دندانها باقی میمانند. این امر باعث میشود باکتریها زمان بیشتری برای تغذیه از قندها و تولید اسید داشته باشند. در نتیجه، خطر پوسیدگی در مقایسه با مواد قندی که بهسرعت از دهان شسته میشوند (مانند نوشیدنیهای قندی) بیشتر است. بهعنوان مثال، کودکان به دلیل داشتن دندانهایی با شیارهای عمیقتر، بیشتر در معرض پوسیدگی ناشی از این نوع شیرینیها هستند.
عوامل تشدیدکننده پوسیدگی
علاوه بر مصرف شیرینی، عوامل دیگری نیز میتوانند خطر پوسیدگی دندان را افزایش دهند:
عدم رعایت بهداشت دهان و دندان: مسواک نزدن یا نخ دندان نکشیدن بهموقع باعث تجمع پلاک و تشدید پوسیدگی میشود.
مصرف مواد اسیدی: نوشیدنیهای گازدار، آبمیوههای صنعتی، و مواد غذایی ترش (مانند لیموترش) میتوانند مینای دندان را ضعیف کرده و آن را در برابر پوسیدگی آسیبپذیرتر کنند.
خشکی دهان: بزاق نقش مهمی در خنثی کردن اسیدها و شستشوی مواد قندی از روی دندانها دارد. کاهش تولید بزاق (به دلیل مصرف برخی داروها یا بیماریها) خطر پوسیدگی را افزایش میدهد.
ساختار دندانها: دندانهای کج یا شلوغ به دلیل دشواری در تمیز کردن، بیشتر در معرض پوسیدگی قرار دارند.
علائم پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان ممکن است در مراحل اولیه بدون علامت باشد، اما با پیشرفت آن علائم زیر ظاهر میشوند:
حساسیت یا درد هنگام خوردن مواد شیرین، سرد، یا گرم
تغییر رنگ مینای دندان (لکههای قهوهای یا سیاه)
ایجاد حفرههای قابلمشاهده در دندان
درد مداوم یا شدید در دندانها یا لثهها
بوی بد دهان یا تورم لثه در اطراف دندان آسیبدیده
پیشگیری از پوسیدگی دندان
برای کاهش خطر پوسیدگی ناشی از مصرف شیرینی، رعایت نکات زیر ضروری است:
بهداشت دهان و دندان: دندانها را حداقل دو بار در روز به مدت دو دقیقه با خمیردندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. استفاده از نخ دندان یا دهانشویه نیز به حذف پلاک از نواحی بین دندانی کمک میکند.
محدود کردن مصرف قند: مصرف شیرینیجات را کاهش دهید و ترجیحاً آنها را همراه با وعدههای غذایی اصلی مصرف کنید تا تماس مداوم قند با دندانها به حداقل برسد.
شستشوی دهان پس از مصرف شیرینی: پس از خوردن مواد قندی، دهان خود را با آب بشویید تا قندها و اسیدهای باقیمانده خنثی شوند. همچنین جویدن آدامس بدون قند میتواند تولید بزاق را افزایش داده و به شستشوی دندانها کمک کند.
استفاده از فلوراید: فلوراید به تقویت مینای دندان و جلوگیری از دمینرالیزاسیون کمک میکند. خمیردندانها و دهانشویههای حاوی فلوراید یا درمانهای فلوراید توسط دندانپزشک میتوانند موثر باشند.
مراجعه منظم به دندانپزشک: معاینات دورهای (هر شش ماه یکبار) به تشخیص زودهنگام پوسیدگی و درمان آن قبل از پیشرفت کمک میکند.
رژیم غذایی متعادل: مصرف غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D (مانند لبنیات) به تقویت دندانها کمک میکند. همچنین، اجتناب از نوشیدنیهای اسیدی و گازدار میتواند خطر فرسایش مینا را کاهش دهد.
درمان پوسیدگی دندان
اگر پوسیدگی ایجاد شده باشد، درمانهای زیر ممکن است توسط دندانپزشک توصیه شوند:
پر کردن دندان: در این روش، ناحیه پوسیده برداشته شده و با مواد مخصوص پر میشود.
درمان ریشه (عصبکشی): در موارد شدید که پوسیدگی به پالپ دندان رسیده باشد، عصبکشی برای حذف بافت عفونی و حفظ دندان انجام میشود.
روکش یا ایمپلنت: در صورتی که پوسیدگی گسترده باشد، ممکن است نیاز به روکش یا حتی کشیدن دندان و جایگزینی آن با ایمپلنت باشد.
برای آشنایی با بیماری mers، مقاله ویروس مرس چیست را مطالعه کنید.