قطع ید چیست؟ + نحوه اجرای حکم
قطع ید چیست؟
قطع ید یکی از مجازات‌های حدی در فقه اسلامی و قانون مجازات اسلامی ایران است که بر اساس آیه ۳۸ سوره مائده قرآن کریم («وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَهُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما جَزاءً بِما کَسَبا نَکالاً مِنَ اللَّهِ») برای جرم سرقت حدی اعمال می‌شود. این مجازات به معنای بریدن دست راست سارق (معمولاً چهار انگشت یا کل دست) است و به‌عنوان یک مجازات بازدارنده برای جلوگیری از تکرار جرم و عبرت دیگران اجرا می‌شود. با این حال، اجرای این حکم شرایط سخت‌گیرانه‌ای دارد و تنها در موارد خاصی که تمامی شروط شرعی و قانونی محقق شوند، اعمال می‌گردد.
بر اساس ماده ۱۹۸ قانون مجازات اسلامی ایران، سرقت حدی به سرقتی گفته می‌شود که شرایط خاصی داشته باشد، از جمله:
- سارق به سن بلوغ شرعی (۱۵ سال برای پسران و ۹ سال برای دختران) رسیده باشد.
- سارق عاقل و بالغ باشد و بداند که عملش حرام است.
- مال مسروقه از اموال دولتی، وقفی یا بدون مالک شخصی نباشد.
- ارزش مال مسروقه حداقل معادل یک‌چهارم گرم طلا باشد.
- سرقت در سال قحطی رخ نداده باشد.
- سارق تحت اکراه یا اجبار به سرقت اقدام نکرده باشد.
- مال مسروقه به‌صورت مخفیانه و بدون رضایت مالک برده شده باشد.
علاوه بر این، برخی منابع اشاره دارند که تا ۱۶ شرط برای اجرای حکم قطع ید وجود دارد، از جمله اینکه سارق فقیر و مضطر نباشد یا پیش از اثبات جرم توبه نکرده باشد. این شروط باعث می‌شود که اثبات سرقت حدی و اجرای این مجازات در عمل بسیار دشوار باشد.
برخی از علما و فقها، مانند آیت‌الله محمدجواد موسوی غروی، معتقدند که «ید» در آیه ۳۸ سوره مائده به معنای «قدرت» است، نه دست فیزیکی. از این‌رو، به جای قطع دست، باید توان و ابزار دزدی از سارق گرفته شود، مثلاً با محروم کردن او از مقام یا امکانات دزدی. این تفسیر نشان‌دهنده اختلاف‌نظر در برداشت از این آیه و اجرای حکم است.
نحوه اجرای حکم قطع ید
اجرای حکم قطع ید در ایران طبق آیین‌نامه اجرای احکام حدود (ماده ۷۹) باید با ابزار بهداشتی و به شیوه‌ای متعارف انجام شود تا کمترین آزار به محکوم وارد آید و جراحت بیش از حد مجاز ایجاد نشود. با این حال، بر اساس ماده ۸۲ همین آیین‌نامه، این مجازات بدون بیهوشی یا بی‌حسی موضعی اجرا می‌شود، مگر اینکه بی‌حسی باعث گسترش جراحت شود. گزارش‌هایی از استفاده از دستگاه‌های گیوتین‌مانند در زندان‌ها برای اجرای این حکم وجود دارد، اگرچه این ابزارها معمولاً ضدعفونی نمی‌شوند و شرایط بهداشتی مناسبی ندارند.
حکم قطع ید معمولاً پس از طی مراحل قانونی، از جمله صدور حکم در دادگاه بدوی، تأیید در دادگاه تجدیدنظر و دیوان عالی کشور، به مرحله اجرا می‌رسد. این حکم ممکن است در زندان یا در برخی موارد در ملأعام اجرا شود. برای مثال:
در سال ۱۳۹۶، حکم قطع دست یک سارق در زندان عادل‌آباد شیراز اجرا شد و ۱۰ روز بعد همان فرد به اتهام قتل اعدام شد.
در سال ۱۳۹۹، حکم قطع چهار انگشت دست سه زندانی در ارومیه تأیید شد، اما پس از اعتراضات بین‌المللی و اقدام یکی از محکومان به خودکشی، اجرای آن متوقف شد.
در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵)، حکم قطع ید دو سارق حرفه‌ای در زندان مرکزی اصفهان اجرا شد. این سارقان به دلیل محکومیت‌های متعدد در سرقت‌های حدی و تعزیری محکوم شده بودند.
اجرای این حکم معمولاً تحت نظارت قضات اجرای احکام و با حضور مأموران قضایی انجام می‌شود. در مواردی که حکم در ملأعام اجرا می‌شود، هدف عبرت‌آموزی عمومی است، اما این روش انتقادهایی را به دنبال داشته است. برخی حقوق‌دانان، مانند محمد مصطفایی، معتقدند که اجرای چنین احکامی در ملأعام تبلیغ منفی علیه ایران است.
سابقه و انتقادات
بر اساس گزارش بنیاد عبدالرحمن برومند، از سال ۱۳۶۰ تا کنون دست‌کم ۳۲۳ حکم قطع ید در ایران صادر شده که حداقل ۱۹۰ مورد آن اجرا شده است. از این تعداد، حدود ۳۶ مورد در ملأعام بوده، اگرچه بسیاری از این احکام به‌صورت غیررسمی و بدون اعلام عمومی اجرا می‌شوند.
اجرای حکم قطع ید به دلیل خشونت و غیرانسانی بودن، انتقادات گسترده‌ای از سوی فعالان حقوق بشر و سازمان‌های بین‌المللی مانند عفو بین‌الملل به دنبال داشته است. این سازمان در سال ۱۳۹۹ خواستار توقف اجرای این احکام در ایران شد. همچنین، برخی نمایندگان مجلس ایران نیز نسبت به اجرای این احکام اعتراض کرده‌اند، اما این اعتراضات تأثیری در کاهش صدور احکام نداشته است.
از سوی دیگر، برخی مقامات قضایی، مانند رئیس کل دادگستری خراسان رضوی در سال ۱۳۹۶، تأکید کرده‌اند که اجرای این احکام بر اساس نص صریح قانون و شرع است و دخالت در آن تنها در صلاحیت رهبری و نهادهای نظارتی قضایی است.
جایگزین های پیشنهادی
برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس پیشنهاد داده‌اند که به جای قطع ید، از مجازات‌های جایگزین برای جرایم سبک استفاده شود. با این حال، مجازات جایگزین در قوانین ایران تنها برای جرایم تعزیری سبک پیش‌بینی شده و برای حدود شرعی مانند قطع ید، چنین امکانی وجود ندارد، مگر اینکه قانون تغییر کند.
پیشنهاد میکنم با بهترین دعا برای بستن زبان طرف مقابل هم آشنا شوید.
متن تیکه دار و کوبنده برای استوری فامیل حسود
زگیل در جدول + پاسخ های دقیق
