بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک (Celiac Disease) یک اختلال خودایمنی مزمن است که به دلیل واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن به پروتئینی به نام گلوتن ایجاد می‌شود. گلوتن در غلات رایجی مانند گندم، جو و چاودار یافت می‌شود و در بسیاری از غذاها مثل نان، پاستا و کیک وجود دارد. وقتی افراد مبتلا به سلیاک گلوتن مصرف می‌کنند، سیستم ایمنی‌شان به اشتباه به پرزهای روده کوچک حمله می‌کند. این پرزها نقش مهمی در جذب مواد مغذی از غذا دارند و آسیب به آن‌ها باعث اختلال در جذب ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد ضروری می‌شود. این بیماری در هر سنی ممکن است بروز کند و در صورت عدم تشخیص یا درمان، می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی به همراه داشته باشد.
علائم بیماری سلیاک
علائم سلیاک از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می‌تواند شامل مشکلات گوارشی و غیرگوارشی باشد. در بزرگسالان، شایع‌ترین علائم گوارشی شامل اسهال مزمن، نفخ، درد شکمی، تهوع، یبوست و کاهش وزن است. مدفوع در این افراد ممکن است چرب، حجیم و بدبو باشد که به آن “استئاتوره” می‌گویند. اما بیش از نیمی از مبتلایان ممکن است علائمی غیرمرتبط با دستگاه گوارش تجربه کنند، مانند کم‌خونی (معمولاً ناشی از کمبود آهن)، خستگی مزمن، سردرد، افسردگی، درد مفاصل، پوکی استخوان و حتی مشکلات عصبی مثل بی‌حسی دست و پا یا عدم تعادل.
در کودکان، علائم اغلب شدیدتر و قابل توجه تر است. علاوه بر مشکلات گوارشی، ممکن است رشدشان مختل شود، وزن کم کنند، دیر به بلوغ برسند یا دچار تحریک‌پذیری شوند. برخی افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند (سلیاک خاموش) اما همچنان آسیب روده‌ای در آن‌ها رخ می‌دهد. همچنین، بیماری پوستی به نام “درماتیت هرپتی فرمیس” که با خارش و بثورات پوستی مشخص می‌شود، در حدود ۱۷ درصد از بیماران دیده می‌شود و اغلب با سلیاک مرتبط است.
دلایل و عوامل خطر
سلیاک یک بیماری ژنتیکی است و افرادی که خویشاوندان درجه‌یک (والدین، خواهر و برادر یا فرزندان) مبتلا به این بیماری دارند، در معرض خطر بیشتری هستند. تغییرات ژنتیکی در ژن‌های HLA-DQ2 و HLA-DQ8 نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارند، اما عوامل محیطی مثل عفونت‌های گوارشی در کودکی، استرس شدید، جراحی یا بارداری نیز می‌توانند آن را فعال کنند. با این حال، علت دقیق شروع بیماری هنوز مشخص نیست. شیوع سلیاک در اروپا و آمریکای جنوبی حدود ۰.۲ درصد گزارش شده، اما تخمین زده می‌شود که تا ۸۰ درصد موارد تشخیص داده نشود.
تشخیص بیماری سلیاک
تشخیص سلیاک معمولاً با ترکیبی از آزمایش خون و نمونه‌برداری از روده کوچک انجام می‌شود. آزمایش خون سطح آنتی‌بادی‌هایی مثل anti-tTG (آنتی‌بادی ضد ترانس‌گلوتامیناز بافتی) و anti-DGP را بررسی می‌کند. اگر نتایج مثبت باشد، پزشک ممکن است با آندوسکوپی از روده کوچک نمونه‌برداری کند تا آسیب پرزها را تأیید کند. نکته مهم این است که فرد باید قبل از آزمایش همچنان گلوتن مصرف کند، زیرا حذف آن از رژیم غذایی می‌تواند نتایج را تغییر دهد و تشخیص را دشوار کند.
درمان بیماری سلیاک
در حال حاضر، هیچ درمان دارویی قطعی برای سلیاک وجود ندارد. تنها راه مدیریت این بیماری، رعایت یک رژیم غذایی کاملاً بدون گلوتن تا پایان عمر است. این یعنی حذف تمام غذاهای حاوی گندم، جو و چاودار و جایگزینی آن‌ها با موادی مثل برنج، ذرت، سیب‌زمینی و سویا. بسیاری از بیماران پس از شروع رژیم بدون گلوتن، ظرف چند هفته بهبود علائم را تجربه می‌کنند. در کودکان، بهبودی روده معمولاً ۳ تا ۶ ماه طول می‌کشد، اما در بزرگسالان ممکن است تا ۲ سال یا بیشتر زمان ببرد.
در موارد نادر، برخی افراد به رژیم بدون گلوتن پاسخ نمی‌دهند که به آن “سلیاک مقاوم” گفته می‌شود. در این شرایط، ممکن است پزشک داروهایی مثل استروئیدها (برای کاهش التهاب) یا مکمل‌های ویتامینی (برای جبران کمبودها) تجویز کند. همچنین، بیماران باید مراقب منابع پنهان گلوتن در محصولاتی مثل سس‌ها، داروها و حتی لوازم آرایشی باشند و همیشه برچسب مواد غذایی را بخوانند.
آیا بیماری سلیاک کشنده است؟
اگر سلیاک به‌خوبی مدیریت شود، افراد مبتلا می‌توانند طول عمر طبیعی و مشابه افراد سالم داشته باشند. رژیم بدون گلوتن نه تنها علائم را کاهش می‌دهد، بلکه از عوارض بلندمدت مثل سوءتغذیه، پوکی استخوان، ناباروری و افزایش خطر سرطان روده کوچک جلوگیری می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که خطر مرگ در سال اول پس از تشخیص ممکن است کمی افزایش یابد، به‌ویژه اگر بیماری دیر تشخیص داده شود. اما با رعایت رژیم، این خطر به حداقل می‌رسد.
بدون درمان، سلیاک می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. برای مثال، سوء جذب طولانی مدت کلسیم و ویتامین D می‌تواند به پوکی استخوان یا شکستگی‌های پاتولوژیک منجر شود. همچنین، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی و برخی سرطان‌ها (مثل لنفوم روده) در افراد درمان‌نشده بیشتر است. در مقابل، افرادی که رژیم را رعایت می‌کنند، کیفیت زندگی‌شان بهبود می‌یابد و از نظر جسمی و اجتماعی تفاوتی با دیگران نخواهند داشت.
نکات تکمیلی و توصیه ها
زندگی با سلیاک نیازمند آگاهی و برنامه‌ریزی است. مشاوره با متخصص تغذیه می‌تواند به شناسایی منابع گلوتن و طراحی رژیم مناسب کمک کند. امروزه محصولات بدون گلوتن در بسیاری از فروشگاه‌ها موجود است، اما بیماران می‌توانند با آسیاب خانگی موادی مثل برنج یا ذرت، خودشان آرد بدون گلوتن تهیه کنند تا هزینه‌ها را کاهش دهند. همچنین، اگر علائمی مثل اسهال مداوم یا خستگی غیرعادی دارید، به‌ویژه اگر سابقه خانوادگی سلیاک وجود دارد، حتماً با پزشک مشورت کنید.
در نهایت، سلیاک یک بیماری مادام‌العمر است، اما با مدیریت صحیح، نه تنها تهدیدی برای زندگی نیست، بلکه افراد می‌توانند زندگی سالم و فعالی داشته باشند. کلید موفقیت، تعهد به رژیم بدون گلوتن و پیگیری منظم با پزشک است.
پیشنهاد میکنم با خواص دمنوش بابونه برای زنان هم آشنا شوید.
لاستیک میشلن ساخت کجاست؟ + معرفی کامل
